علائم آلرژی زودرس در اغلب موارد عبارتند از: خس خس سینه، استفراغ، کهیر، آنژیوادم (تجمع مایع در بافت های بدن که سبب تورم می شود) و ضایعات خارش دار روی پوست و علائم آلرژی نوع تاخیری در اغلب موارد عبارتند از: اسهال، استفراغ، تحریک پذیری، دردهای شکمی و تاخیر رشد.
چند درصد کودکان و بالغین آلرژی غذایی دارند؟
شیوع حساسیت و آلرژی غذایی در کودکان شایع تر از بالغین است.
در 8-6 درصد کودکان و 2-1 درصد بالغین آلرژی غذایی دیده می شود.
شیوع آلرژی غذایی در کودکانی که مبتلا به سایر آلرژی ها هستند، بالاتر است.
حدود 35 درصد کودکان مبتلا به اگزما شدید دچار آلرژی غذایی نیز هستند و 6 درصد کودکان مبتلا به آسم، خس خس سینه ناشی از آلرژی غذایی را تجربه می کنند.
عوامل خطرزا برای ابتلا به آلرژی غذایی چیست؟
اگرچه عوامل خطرزا به طور کامل شناسایی نشده اند، اما نقش برخی عوامل در بروز آلرژی مشخص شده است. وراثت نقش مهمی در ایجاد آلرژی دارد، به طوری که اگر هر دو والد آلرژی داشته باشند، خطر بروز آلرژی در کودک 75 درصد است و اگر یکی از والدین مبتلا به آلرژی باشد، خطر آن 50 درصد است.
مهمترین عوامل خطرزا بعد از عامل وراثت، عدم تغذیه انحصاری با شیر مادر در 6 ماه اول زندگی و شروع زودرس تغذیه تکمیلی (قبل از 6 ماهگی) است.
درباره عوامل موثر دیگر مطالعاتی انجام شده که نتایج ضد و نقیض گزارش شده است؛ از جمله این عوامل می توان به صمرف غذای آلرژی زا توسط مادر در دوران بارداری، نژاد، جنسیت جنین، سن مادر به هنگام بارداری، زایمان سزارین، تعداد بارداری های مادر و تماس با آلودگی های زیست محیطی اشاره کرد.
همچنین گفته می شود که گرد و غبار، گرده گل ها و گیاهان، دود سیگار، استرس، سرما و یا ورزش شدید بعد از خوردن غذا ممکن است علائم بالینی آلرژی غذایی را تشدید کنند.
علائم آلرژی غذایی چیست؟
نوع و شدت علائم آلرژی غذایی از فردی به فرد دیگر و بر حسب نوع ماده آلرژن متفاوت است. شایع ترین علائم و نشانه های آلرژی غذایی عبارتند از:
- درگیری گوارشی: خارش و سوزش دهان، تهوع، استفراغ، نفخ، اسهال، درد شکمی، وجود خون در مدفوعف بی اختیاری و ...
- درگیری پوستی: کهیر، خارش، اگزما، تورم لب ها و زبان و صورت و گلو، قرمزی پوست، تورم و قرمزی دور چشم و ...
- درگیری دستگاه تنفسی: خس خس سینه، گرفتگی صدا، تنگی نفس، سرفه مزمن و ...
- درگیری دستگاه گردش خون: افت فشار خون، تپش قلب و تغییرات ریتم قلبی.
- درگیری سیستم عصبی: سرگیجه، اضطراب، سردرد، سبکی سر، کاهش سطح هوشیاریف خواب آلودگی و ...
چه غذاهایی می توانند ایجاد آلرژی غذایی کنند؟
اگرچه واکنش های ناخواسته نسبت به هر نوع ماده غذایی ممکن است رخ دهند، اما هشت نوع ماده غذایی و ترکیبات مربوط به آن ها مسئول بروز اکثریت آلرژی های غذایی هستند. این هشت ماده غذایی عبارتند از:
شیر گاو، تخم مرغ، ماهی و سخت پوستان، سویا، آجیل درختی، بادام زمینی، گندم، برخی میوه ها و سبزیجات.
1- شیر گاو
شایع ترین سن بروز آلرژی به شیر گاو در 2 سال اول زندگی است. آلرژی به پروتئین شیر گاو به این معنی است که بدن شیرخوار یا کودک یک واکنش ایمنی غیر طبیعی به صورت حساسیت به پروتئین های موجود در شیر گاو نشان می دهد. حدود 1 تا 5/7 درصد شیرخواران به پروتئین های موجود در شیرگاو و شیر خشک های ساخته شده از شیرگاو حساس هستند. اغلب شیرخوارانی که به شیر گاو آلرژی دارند، در سن 4 تا 6 سالگی رو به بهبود می روند. جوشاندن شیر در از بین بردن خاصیت آلرژن بودن پروتئین شیر گاو اثر ندارند. زیرا پروتئین شیر گاو نسبت به حرارت مقاوم است. برخی شیرخواران علائم آلرژی را پس از خوردن شیر مادر نشان می دهند، زیرا شیر مادر نیز در مواردی که مادر در رژیم غذایی خود از شیر گاو استفاده کرده باشد، ممکن است دارای مقادیر اندکی پروتئین شیر گاو باشد.
چه منابعی حاوی شیر گاو است؟
علاوه بر اینکه مواد غذایی ماننده کره، پنیر، خامه، بستنی، ماست، کرم، کشک، آب پنیر، مایه ماست و پنیر حاوی شیر گاو است، سس، برخی شکلات ها، شیرینی، کیک و بیسکویت های حاوی شیر، فرنیف کارامل، مارگارین، برخی سوپ های آماده و پودینگ نیز ممکن است حاوی پروتئین شیر گاو باشند. در برخی موارد در صنایع غذایی از موادی استفاده می شود که حاوی پروتئین های شیر گاو هستند و نام های مختلفی دارند. بیماران مبتلا به آلرژی به شیر گاو برای اجتناب از مصرف این مواد که حاوی پروتئین های شیر گاو هستند، باید حتماً برچسب مواد خوراکی را قبل از مصرف به دقت بخوانند. برخی از این نام ها که در برچسب مواد غذایی آماده ممکن است مشاهده شوند عبارتند از:
کازئین
|
پروتئین هیدرولیزات
|
پتاسیم کازئینات
|
کازئینات
|
منیزیوم کازئینات
|
سدیم کازئینات
|
آمونیوم کازئینات
|
لاکتوآلبومین
|
پروتئین وی (Whey)
|
کلسیم کازئینات
|
لاکتو آلبومین فسفات
|
کازئین هیدرولیز شده
|
پودر آب پنیز یا پودر وی (Whey)
|
لاکتواسیدوفیلوس
|
آب پنیز یا ماده وی (Whey)
|
پودر شیر (Milk powder)
|
شیرخشک (Milk Formula)
|
|
جایگزین شیر در برنامه غذایی کودک حساس به شیر گاو:
در صورتی که کودک شما به شیر گاو آلرژی دارد، ممکن است استفاده از شیر خشک سویا راه حل مناسبی باشد. ارزش تغذیه ای شیر خشک سویا و شیر خشک هایی که بر پایه شیر گاو تهیه می شوند یکسان است.
در برخی مطالعات ذکر شده که 15-8 درصد شیرخوارانی که به شیر گاو آلرژی دارند، به شیر خشک سویا نیز واکنش نشان می دهند که در این حالت باید برای کودک از شیر خشک های کم آلرژن (هایپو آلرژن) استفاده کرد. مادر شیرخوار دچار آلرژی به شیر گاو که به فرزند خود شیر می دهدف باید تمام محصولات لبنی را از رژیم غذایی خود حذف کند و با مشورت پزشک، کلسیم و ویتامین D و دیگر مکمل های مغذی را به رژیم خود اضافه کند.
خوشبختانه شیر گاو یکی از ساده ترین اجزاء برای جایگزینی در پخت و پز انواع غذاها است. می توان به جای شیر از آب یا آب میوه طبیعی استفاده کرد. همچنین مادر می تواند شیر خود را دوشیده و از آن در تهیه غذای شیرخوار استفاده کند. همچنین شیر تهیه شده از سویا می تواند در تهیه غذای شیرخوار استفاده شود.
2- تخم مرغ
آلرژی به تخم مرغ اغلب با آلرژی به شیرگاو همراهی دارد، اما ممکن است به تنهایی نیز رخ دهد. اغلب آلرژن های تخم مرغ در سفیده تخم مرغ یافت می شوند، اما زرده تخم مرغ نیز می تواند شامل پروتئین های آلرژن باشد. بنابراین اگر کودک شما نسبت به تخم مرغ آلرژی دارد، باید هم از زرده و هم از سفیده تخم مرغ اجتناب کند. بیمارانی که نسبت به تخم مرغ حساسیت دارند، ممکن است چند دقیقه تا چند ساعت بعد از خوردن تخم مرغ علائم بیماریشان بروز نماید. علائم می تواند پوستی (بثورات قرمز رنگ، خارش دار و متورم یا به صورت خشکی پوست)، گوارشی (تهوع، استفراغ، اسهال، درد شکم)، و یا تنفسی (عطسه، سرفه، آبرزش بینی، تحریک حملات آسم) باشد.
آلرژی به تخم مرغ معمولاً تا 5 سالگی رو به بهبود می رود. آلرژی به تخم مرغ می تواند مشکلات بسیاری را برای بیمار ایجاد کند، زیرا بسیاری از غذاهایی که کودکان مصرف می کنند حاوی تخم مرغ است و در برخی موارد به علت مخفی بودن تخم مرغ در مواد غذایی، تشخیص آلرژی دشوار است. والدین باید تمام غذاهای حاوی تخم مرغ را از رژیم غذایی کودک حذف کنند و نیز باید برچسب مواد غذایی را به دقت بخوانند و از دادن هر گونه مواد غذایی حاوی تخم مرغ به کودک پرهیز کنند.
چه منابعی حاوی تخم مرغ است؟
غذاهایی مانند دسر، کیک، شیرینی، بیسکویت، برخی غذاهای حاوی کره، ماکارونی، سس مایونز، املت، کلوچه، پای، سوفله و برخی سوپ ها حاوی تخم مرغ اند.
در ضمن در برچسب مواد غذایی باید به دنبال فرآورده های تخم مرغ تحت عناوین مختلف بود و باید از غذاهایی که حاوی این مواد اند اجتناب کرد:
تخم مرغ به هر شکل
|
(تخم مرغ کامل، تخم مرغ خشک؛ تخم مرغ پودر شده، تخم مرغ منجمد، زده یا سفید تخم مرغ)
|
آلبومین
|
اوآلبومین
|
گلوبولین
|
اووتیلا
|
آپوویتیلین
|
آلبومینات
|
فلاوپروتئین
|
اووتیلین
|
ویتیلین
|
اووگلوبولین
|
اووگلیکوپروتئین
|
آویدین
|
لیوتین
|
اووموکوئید
|
اووموسین
|
اووترانسفرین
|
به جای تخم مرغ در تهیه غذاها از چه موادی می توان استفاده کرد؟
به جای یک عدد تخم مرغ در تهیه غذاهای مختلف بر حسب مورد از دستورات زیر می توان استفاده کرد:
- یک قاشق چای خوری بکینگ پودر+ یک قاشق سوپ خوری آب+ یک قاشق غذاخوری سرکه
- یک قاشق چای خوری پودر مخمرنان در یک چهارم فنجان آب گرم
- یک قاشق چای خوری بکینگ پودر+ 5/1 قاشق سوپ خوری آب+ 5/1 قاشق سوپ خوری روغن
- یک بسته ژلاتین+ دو قاشق سوپ خوری آب گرم (زمان مصرف آن ها را مخلوط کنید.)
آیا واکسن ثلاث و واکسن آنفولانزا خطرناک است؟
واکسن ثلاث و واکسن آنفولانزا اگر در محیط های به دست آمده از سلول های تخم مرغ تهیه شوند، ممکن است حاوی پروتئین تخم مرغ باشند. در بررسی های مختلف انجام شده، مشخص شده که واکسن ثلاث یا فاقد آلرژن تخم مرغ است یا حاوی مقادیر بسیار اندک تخم مرغ است، بنابراین انجام تست حساسیت به واکسن توصیه نمی شود و زدن واکسن ثلاث بی خطر است مگر آن که کودک قبلاً دچار واکنش آلرژیک شدید به تخم مرغ (آنافیلاکسی) شده باشد. واکسن آنفولانزا حاوی مقادیر بیشتری آلرژی تخم مرغ است، بنابراین تمام کودکان و بالغین حساس به تخم مرغ باید قبل از زدن واکسن آنفولانزا تست شوند.
3- بادام زمینی
یک عامل شایع آلرژی در بچه ها و بالغین است. گفته می شود برخلاف بسیاری از مواد غذایی، آلرژن های بادام زمینی با حرارت از بین نمی روند و حتی خاصیت آلرژن بودن بادام زمینی با حرارت دادن تقویت می شود. بنابراین بادام زمینی بو داده شده و روغن بادام زمینی نسبت به بادام زمینی خام، آلرژی زاترند. اگر کودک شما به بادام زمینی آلرژی دارد باید او را از خوردن بادام زمینی و تمام محصولات حاوی آن منع کنید. (حتی از غذاهای تهیه شده با روغن بادام زمینی باید اجتناب کرد.) افرادی که به بادام زمینی حساسیت دارند در معرض خطر آلرژی به سایر انواع آجیل نیز هستند. شیوع آلرژی به انواع آجیل و بادام زمینی در حال افزایش است، آلرژی به بادام زمینی به ندرت از بین می رود. برای اجتناب از بروز آلرژی به بادام زمینی باید تمام فرآورده های بادام زمینی حداقل تا سه سالگی از رژیم غذایی کودک حذف شود.
چه منابعی حاوی بادام زمینی است؟
بسیاری از سس ها و تزئینات روی سالادها، برخی شیرینی ها و پودینگ ها، پنکیک و برخی غذاهای آسیایی و مکزیکی حاوی روغن بادام زمینی هستند. اگر در برچسب مواد غذایی آماده، اشاره به پروتئین گیاهی شده است، باید از خوردن آن ها پرهیز کنید، زیرا ممکن است حاوی بادام زمینی باشد.
4- آجیل درختی
آجیل درختی شامل گردو، فندق، بادام، پسته و بلوط است.
آلرژی به آجیل می تواند بسیار شدید باشد و مانند آلرژی به بادام زمینی معمولاً مادام العمر است. گفته می شود 20 درصد افرادی که به بادام زمینی آلرژی دارند به آجیل درختی نیز واکنش نشان می دهند و نیز افرادی که به آجیل درختی آلرژی دارند به بادام زمینی نیز می توانند آلرژی داشته باشند.
بنابراین توصیه می شود که اگر کودک شما به یکی از انواع آجیل حساسیت دارد از سایر انواع آجیل ها نیز اجتناب کند. اغلب علائم آلرژی به آجیل به صورت آبریزش بینی، راش پوستی یا سوزش زبان شروع می شود و می تواند به سرعت به سمت علائم آنافیلاکسی پیش برود.
برخی از افراد که به گرده گیاهان حساسیت دارند، به آجیل درختی نیز حساس می شوند.
چه منابعی حاوی آجیل است؟
بسیاری از غذاهای آفریقایی، هندی و آسیایی حاوی آجیل یا روغن تهیه شده از آجیل ها هستند و برخی بیسکویت ها، شیرینی ها، شکلات ها، بستنی ها و دسر ها نیز ممکن است دارای آجیل یا روغن آجیل باشند. برای اطلاع از وجود آجیل باید برچسب روی غذاها به دقت خوانده شود.
5- ماهی و سخت پوستان
حساسیت به ماهی ها و سخت پوستان، یک علت عمده آلرژی در بالغین است. آلرژن ماهی در واقع پروتئین های موجود در بافت ماهی است. این آلرژن ها در اغلب انواع ماهی ها وجود دارند. با این حال برخی افراد، تنها به یک نوع ماهی حساسیت دارند.
آلرژی به ماهی و سخت پوستان اغلب مادام العمر است. سخت پوستان مانند میگو، خرپنگ و لابستر و صدف های دو کفه ای و نیز نرم تنان در برخی افراد ایجاد علایم آلرژی می کنند. برخی بیماران تنها به یک گونه از ماهی ها یا سخت پوستان آلرژی دارند و برخی به گونه های مختلف آلرژی دارند.
در برخی مطالعات نشان داده شده که بعضی از بیماران همزمان با آلرژی به صدف دریایی به مایت ها و گرد و غبار منزل نیز آلرژی دارند. توجه داشته باشید که گاه واکنش آلرژیک می تواند به دنبال استنشاق بوی ماهی در حال پخت و یا به دنبال دست زدن به ماهی نیز رخ دهد. غذاهای سرو شده در رستوران های دریایی حتی اگر حاوی ماهی و سخت پوستان نباشد، ممکن است در طی مراحل ذخیره مواد غذایی، تهیه و پخت غذاها، با ماهی و سخت پوستان تماس پیدا کرده باشد و برای فرد بسیار حساس ایجاد مشکل نماید.
6- گندم
آلرژی به گندم معمولاً در کودکان دیده می شود و اغلب با گذشت زمان بهبود می یابد. در اغلب بیماران، آلرژی تنها نسبت به گندم دیده می شود. آلرژی به گندم متفاوت از بیماری سلیاک است. بیماری سلیاک یک واکنش نامناسب نسبت به گلوتن موجود در غلات است که م ادام العمر است. بیماران مبتلا به آلرژی به گندم، علاوه بر گندم ممکن است به جو و چاودار هم واکنش نشان دهند و این بیماران باید برچسب تمام مواد غذایی را به دقت بخوانند زیرا حتی برخی بستنی ها و سس ها می توانند حاوی آرد گندم باشند.
به جای گندم در پخت غذاها از چه موادی می توان استفاده کرد؟
در رژیم غذایی فاقد گندم می توان از غلات دیگر مانند برنج و ذرت استفاده کرد. ولی برخی دیگر از انواع غلات بدلیل تداخل آلرژنی ممکن است خطرناک باشند (جو و چاودار). اغلب در این رژیم ها بهتر است از مخلوط آرد چند نوع غله به عنوان جایگزین آرد گندم استفاده شود. به جای یک پیمانه آرد گندم می توانید از هر کدام از دستورات زیر در تهیه غذاها استفاده نمائید:
- 8/5 پیمانه آرد برنج
- 8/7 پیمانه آرد نشاسته سیب زمینی
- یک پیمانه آرد سویا با 4/1 پیمانه آرد نشاسته سیب زمینی
- یک پیمانه آرد ذرت
7- سویا
سویا یکی دیگر از موادی است که می تواند عامل ایجاد آلرژی باشد. اگر چه معمولاً دانه سویا به شکل دست نخورده در غذاها استفاده نمی شود، اما محصولات به دست آمده از سویا در بسیاری از مواد غذایی آماده به کار می رود که افراد حساس به سویا لازم است از مصرف سویا، کره سویا، سس سویا، پروتئین سویا، شیر سویا و آرد سویا خودداری کنند. برخی تحقیقات نشان می دهد که افراد حساس به سویا می توانند از روغن دانه سویا استفاده کنند. لازم به ذکر است که در برچسب مواد غذایی، گاهی از عبارت هایی استفاده می شود که به معنای فرآورده مشتقل از سویا است و باید از مصرف آن ها نیز خودداری شود، این عبارت ها در زیر آورده شده است:
- پروتئین گیاهی هیدرولیز شده
- پروتئین گیاهی بافت دار
- نشاسته گیاهی
- بافت گیاهی
8- میوه ها و سبزیجات
در میان میوه ها، آلرژی به سیب قرمز و هلو و در میان سبزیجات آلرژی به کرفس، جعفری و گوجه فرنگی شایع تر است. در ضمن در برخی افراد، دست زدن و بریدن میوه ک یوی نیز می تواند ایجاد علائم بکند. آلرژی به میوه ها و سبزیجات اغلب با آلرژی به گرده گیاهان همراهی دارد. به عنوان مثال 50 درصد افراد آلرژیک به گرده درخت غان به سیب هم آلرژی دارند.
مشاوره