دارو در درمان بيماري و تشخيص و يا پيشگيري از بيماريها به كار ميرود. داروها ممكن است: منشاء گياهي (مانند بلادونا) و يا منشاء معدني (مانند كلسيم) و يا منشاء حيواني (مانند انسولين) و يا منشاء شيميايي (مانند آسپرين) داشته باشند. داروها ممكن است از راههاي مختلفي كه در زير گفته شده است تجويز شود.
از راه زيرزباني: قرص و يا قطره
از راه ركتوم يا واژن: شياف ، محلول
از راه استمعال موضعي: ماليدني، قطره (چشم و گوش و بيني)
از راه استشناقي: (اسپري، اينهالر و ...)
بيشتر داروها را پزشك پس از شنيدن شرح حال بيماران از زبان خود بيمار و معاينه او، تجويز ميشود، و برخي داروها نيز هستند كه بدون نياز به نسخة پزشك در اختيار بيماران گذارده ميشوند مانند برخي مسكنها (مانند استامينوفن، …) و ويتامينها و بعضي شربتهاي سرفه، قابل ذكر است كه بيماراني كه داروها را بدون نسخة پزشك خريداري مينمايند اطلاع درستي از آنها ندارند و چه بسا دارويي را نابجا به كار برند و يا به علت ندانستن اثر جانبي آن دستخوش عوارض ناگواري شوند، بنابراين نبايد خودسرانه و بدون مشورت با پزشك دارو مصرف كرد يا داروي خود را به ديگران توصيه كرد.
لازم به ذكر است پس از مطالعه اين كيف و پي بردن به اثرهاي مفيد درماني و اثرهاي سوء جانبي داروها، مجاز نيستند كه بر اساس اين اطلاعات دارويي كه بر اساس اين اطلاعات دارويي براي خود و ديگران تجويز كنند.
هدف از تهيه اين كيف اين است كه با اطلاعاتي كه به دست ميآيد و با توجه به گذراندن دورة كامل كمكهاي اوليه بهتر بتوانيد قصد پزشك را از تجويز دارو درك كنيد و دستورها و طرز مصرف آنها را بهتر دريابيد و با پزشك براي بازيافتن تندرستي خود همكاري نمايند.
اشكال دارويي: از آنجا كه اغلب اثربخشي دارو بستگي به شكل دارو و راه مصرف آن دارد. لذا پس از بررسي اثرات دارويي يك دارو، آنرا به بهترين شكل ممكن تهيه و عرضه مينمايند تا علاوه بر آزادي پزشك در انتخاب راه تجويز (براساس شرايط بيمار) مورد قبول بيماران نيز قرار گيرد.
بطور مثال چند شكل رايج دارويي اشاره ميگردد.
شربتها (syrups): اشكال داروئي هستند كه از انحلال مواد موثر در شربت قند حاصل ميشوند اين قند سبب مطبوع كردن طعم دارويي ميگردد.
سوسپانسيونها (suspensions): مخلوطهاي مايعي هستند كه مواد تشكيل دهندة آنها براي مدت كوتاهي در حالت تعليق مانده و سپس رسوب ميكنند. لذا قبل از مصرف بايد تكان داد تا ظرف محتوي دارو، ماده ته نشين شده را حل نمود.
محلولهاي داروئي (solution): از انحلال مواد شيميايي مختلف در آب مقطر به دست ميآيد و جهت مصرف از راه خوراكي، موضعي يا تزريقي استفاده ميشوند.
الگزيرها (elixirs): با افزودن مواد قند، الكل و برخي مواد معطر به مواد داروئي تلخ، مزة آنها را مطبوع ميسازند.
مخلوطها (mixtures): محلولهاي آبي با سوسپانسيونهائي هستند كه داروها در آنها حل شده يا بصورت معلق وجود دارد و معمولاً با مادة خوشبوئي معطر شدهاند.
امولوسيون (emulosions): مخلوط آب و روغن به كمك يك ماده افزوده شده ديگر (امولوسيون كننده) نظير متيل سلولز، صمغ عربي و يا كتيرا بشكل محلول يكنواختي در ميآيد.
پمادها يا روغنها (ointmets): اشكال داروئي نيمه جامدي هستند كه براي مصارف موضعي به كار ميروند و مواد داروئي با يك ماده زمينه يا پايه نظير وازلين يا پارافين مخلوط شده است.
ضمادها يا خميرهاي پوستي (pastes): پمادهايي كه در تركيب آنها از گردهاي داروئي نظير اكسيد روي، نشاسته يا پودر تالك استفاده شده و قوام سفتي دارند.
مشمعها: نوارهاي پارچهاي، پنبهاي، ابريشمي و يا كاغذي هستند كه يك سطح آن آغشته به مواد داروئي است و به منظور كاهش درد و گرم كردن بصورت موضعي مصرف ميگردد.
گردها، پودرها (powders): پودرهاي داروئي موادي كاملاً نرم هستند كه علاوه بر مصرف به شكل اصلي داروئي در تهيه قرصها يا ساير فرآوردههاي داروئي بكار ميروند.
حبها (pills): ماده يا مواد داروئي يا بيضي شكل هستند كه بدون جويدن توسط بيمار بلع ميشوند و از محفوظ كردن داروي موردنظر با يكي از صمغها تهيه ميگردد ولي تعيين دارو در آن دشوار است.
قرصها(tablets): يكي از اشكال داروئي جامد و از بهترين داروهاي خوراكي هستند زيرا كه مقدار دريافت دارو دقيقاً تحت كنترل قرار ميگيرد.
قرصهاي روپوشدار يا دراژه (coated tablest): چنانچه دارو بدطعم و به شكل شربت و محلول نيز قابل مصرف باشد قرص را توسط يك ورقه قندي با رنگهاي مختلف ميپوشانند كه آنرا دراژه مينامند.
كپسولها (capsules): محفظههاي كوچك ژلاتيني استوانهاي يا بيضوي شكل هستند كه طعم بد و تلخ دارو را مخفي كرده و پس از ورود در معده و مجاورت با شيرة معدي حل ميشوند.
شيافها(suppositiones): اشكال داروئي مخروطي هستند كه از طريق ركنال و يا واژينال استعمال ميشوند. در ساختمان آنها از كره كاكائو، ژلاتين و… استفاده شده است كه در حرارت معمولي جامد بوده و در حرارت بيشتر از 31 درجه ذوب شده و مواد موثر آن جذب ميگردد. برخي از شيافها اثر موضعي دارند. (ملين و ضدمسهل و آنتي هموروئيد) و برخي داراي اثرات عمومي هستند.
اوول (ovules): اشكال داروئي نرم يا جامد و بيضي هستند كه در تركيب آنها گليسيرين ژلاتين آب و داروي مورد نياز (مواد ضدميكروبي و قارچي و…) وجود دارد و بيشتر براي درمان موضعي به كار ميرود.
داروهاي تزريقي (ingections): داروهاي تزريقي يا محلول قابل تزريق، محلولي است استريل كه حاوي يك يا چند مادة داروئي است و از طريق تزريق وريدي، عضلاني و زير جلدي به كار ميرود.
بخورها(inhalation): بخورها موادي محلول و يا پودر هستند كه در هنگام مصرف كمي از آنرا به آب جوش اضافه ميكنند و در نتيجه مادة فراري (شامل مادة موثر دارويي به همراه بخار آب) استنشاق ميشود مانند بخور پنيسيلين و اكاليپتوس.
داروهاي اورژانسي: اين داروها فقط توسط گروه پزشكي كه مجاز به استفاده از آنها براي بيماران هستند استفاده ميشود و جزء داروهاي بدون نسخه نميباشند.
اين داروها شامل:
1ـ آدالات (نيفيديپن)
2ـ اپينفرين (آدرنالين)
3ـ نيتروگليسيرين(T.N.G)
4ـ دوپامين
5ـ ديگوكسين (لانوكسان)
6ـ ديازپام (واليوم)
7ـ آمينوفيلين و اسپري سالبوتامول
8ـ هيدروكورتيزن
9ـ دكستروز هيپرتونيك
10ـ آتروپين
11ـ پتاسيم كلرايد (KCL)
اپينفرين (آدرنالين) : اين دارو محرك تنفسي و افزايش دهنده فشار خون ميباشد. تزريق آن به صورت وريدي عضلاني و يا زيرجلدي مخلوط cc10 آب مقطر جهت رقيق شدن دارو استفاده ميشود.
نيتروگليسيرين(T.N.G): اين دارو به صورت حب (pearl) ميباشد كه در واقع درد شديد قفسه كه مشكوك به حمله قلبي هستند بصورت زيرزباني استفاده ميشود. طرز مصرف اين دارو بدين شكل است كه هر 5 دقيقه يك حب زيرزبان گذاشته ميشود، حداكثر تا 3 حب مورد استفاده قرار ميگيرد در هر صورت بايستي بيمار را سريعاً با آمبولانس به مركز درماني مجهز منتقل كرد.
دوپامين : دارويي است كه براي تنگ كننده عروق و افزايش دهنده فشار خون و افزايش دهنده خون رساني ارگانهاي حياتي به كار ميرود و در درمان شوك ناشي از سكته قلبي استفاده ميشود.
ديگوكسين (لانوكسان) : دارويي است با خواص ضد آريتمي (نامنظم بودن ضربان قلب) و افزايش دهنده قدرت انقباض عضله قلب به كار ميرود.
ديازپام (واليوم) : اين دارو خوابآور و آرام بخش است.
آمينوفيلين : اين دارو به صورت تزريقي استفاده ميشود و براي گشاد كردن راههاي هواي استفاده ميشود. اين دارو در حملات آسم و تنگي نفس استفاده ميشود.
اسپري سالبوتامول : اين دارو به صورت شربت اسپري قرص ميباشد. نحوه استفاده از اسپري سالبوتامول بدين نحو است كه افرادي كه دچار تنگي نفس شديد ناشي از التهاب حاد تنفسي شدهاند پس از يكبار بازدم عميق قوطي حاوي سالبوتامول در دهان گذاشته و در حاليكه اسپري را ميافشانيم يك دم عميق انجام داده و كمي نفس را حبس نگه ميداريم. پس از 5 دقيقه يكبار ديگر پاشيدن اسپري سالبوتامول را اجرا كند، سپس بيمار را سريعاً به مركز درماني ارجاع دهيد.
هيدروكورتيزن : اين دارو ضدالتهاب ميباشد و علائم حساسيت را ميكاهد.
دكستروز هيپرتونيك : براي افرادي كه دچار شوك شده و ندانيم علت آن چيست بهتر است يك سرم دكستروزهيپرتونيك براي فرد استفاده شود.
آتروپين : دارويي ضد آريتمي (نامنظم بودن ضربان قلب) و افزايش دهنده تعداد ضربان قلب و موثر در درمان از بين رفتن ناگهاني نبض و همچنين در درمان مسموميتهاي تنفسي با گازهاي شيميايي مورد استفاده قرار ميگيرد.
پتاسيم كلرايد (KCL) : به منظورجبران كمبود حجم پتاسيم خون و همچنين افزايش نيروي انقباض قلب استفاده ميشود و در برخي بيماريهاي كليوي (مثل نارسايي كليوي) مصرف پتاسيم ممنوع است.
دستگاه تنفس
علاوه بر آنتيبيوتيكها شش نوع داروي ديگر بر دستگاه تنفس تاثير ميگذارند و براي درمان بيماريهاي دستگاه تنفس بكار ميروند عبارتند از:
1ـ داروهاي گشاد كننده نايژهها: در بيماري آسم كه به علت تنگ شدن نايژهها بر اثر انقباض راههاي هوايي روي ميدهد و با بازدهم، هواي حاوي گازكربنيك را نميتواند خارج كنند. لذا داروهاي گشاد كنندة نايژهها باعث رفع تنگي نايژهها ميشوند.
داروهاي متداول: آدرنالين و افدرين بيش از همه مصرف ميشوند داروهاي موثرتر شبه آدرنالين عبارتند از: سالبوتامول، آمينوفيلين، تئوفيلين، تربوتالين و ايپراتروپيوم.
2ـ داروهاي كمكي درمان آسم: كورتيكواستروئيدها: اين داروها باعث گشاد شدن نايژههاي تنگ كه مانع از تخليه كامل ريهها در بيماري آسم ميشوند كمك ميكنند.
داروهاي متداول: بتامتازون و …
3ـ داروهاي پيشگيري آسم: به تازگي داروهايي ساخته شدهاند كه حساسيت ياختههاي پوششي مجاري تنفسي را كاهش ميدهند. اين داروها بطور فزايندهاي ميزان حملههاي بيماري آسم را كاهش ميدهند. اما بعد از شروع حملات آسم هيچ ارزش درماني ندارند. مصرف اين داروها، بويژه در كودكان، براي پيشگيري از بيماري آسم مفيد است ولي بايد به مدت طولاني مصرف شوند.
داروهاي متداول: كرومولين سديم ـ كترتيفن
4ـ داروهاي ضد حساسيت (ضد هيستامين): اين داروها در خنثي سازي هيستامين (مادهي كه بر اثر واكنشهاي حساسيتزا ايجاد ميشود) بكار ميرود. داروهاي متداول: پرومتازين (فرگان)، پيريلامين مالئات، ديفن هيدرامين، ترفنادين و ..
5ـ داروهاي محرك دستگاه تنفس: اين داروها در فوريتها جهت تحريك عمل تنفس بكار ميرود در موارد مصرف بيش از حد دارو (خودكشي)، موارد خفگي و نوزاداني كه به كندي تنفس ميكند استفاده ميشود.
داروهاي متداول: تيكتاميد، نالوكسون.
6ـ داروهاي مسكن سرفه: پزشكان ميل چنداني به تجويز داروهاي برطرف كننده سرفه ندارند، زيرا سرفه خود واكنشي است براي بيرون راندن ترشحات و خلط عفوني و مواد خارجي و ممانعت از ورود آنها به راههاي تنفسي ميباشد با اين همه نوع داروها بسيار زياد بكار مي روند بي آنكه واقعاً سودمند باشند.
داروهاي متداول: تركيبات كدئين دار.