حساسیت و آلرژی به بادمجان (علائم، تشخیص، پیشگیری و درمان)!

در یک یا دو دهه اخیر شیوع حساسیت و آلرژی غذایی در جهان بخصوص آلرژی به میوه ها و سبزیجات به طور قابل توجه ای افزایش یافته است! شیوع آلرژی و حساسیت غذایی در کودکان بیشتر از بالغین می باشد.

در حال حاضر با توجه به اقبال عمومی به استفاده از سبزیجات و میوه ها در رژیم غذایی، لذا افزایش بروز واکنش های آلرژیک ناشی از مصرف برخی از انواع سبزیجات و میوه ها بیشتر شده است.

به طور معمول علائم آلرژی و حساسیت به میوه ها و سبزیجات بیشتر در ناحیه دهان و گلو متمرکز می باشد و شامل تورم، قرمزی و خارش است.

 البته در بعضی موارد دیگر، فرد آلرژیک ممکن است عوارضی شدیدتر، در ناحیه پوست (مانند کهیر) و حتی واکنش سیستمیک آنافیلاکسی را نیز تجربه نماید! 

مصرف میوه بادمجان ؟!

بادمجان به طور رایج و اشتباهاً به عنوان سبزیجات در نظر گرفته می شود، حال آنکه در حقیقت بادمجان همانند گوجه فرنگی، نوعی میوه می باشد.

اما با توجه به مصرف زیاد آن در آشپزخانه و برای طبخ غذا، لذا آن را به عنوان نوعی سبزیجات  به شمار می آورند!  در ایران و بعضی از کشورهای آسیایی مانند هند، بادمجان به عنوان یکی از محبوب ترین سبزیجات در رژیم غذایی مردم این نواحی قرار دارد.

 بادمجان اغلب به صورت پخته شده مصرف می شود، هر چند که گاهی بعضی از افراد آن را به صورت خام مصرف می کنند.

از بادمجان در انواع خوراکی ها و چاشنی جات (ترشی جات) استفاده می گردد.

بادمجان در کشور هایی مانند چین، هند، مصر، ترکیه و ایران به طور وسیعی کشت می شود و مصرف بسیاری دارد.

در کشور هند بادمجان به  گوشت فقرا (Poor men’s Meat) مشهور است. 

شایان توجه است که بادمجان دارای مقادیر متنابهی آنتی اکسیدان مانند ترکیبات فنلی می باشد.

 البته اکسیداسیون این ترکیبات فنلی باعث قهوه ای شدن گوشت بادمجان بلافاصله بعد از آنکه گوشت آن در مجاورت هوا قرار گرفت، می گردند!

با توجه به مصرف قابل توجه بادمجان در ایران و گزارشات شفاهی بسیاری که از عوارض آلرژیک ناشی از مصرف بادمجان وجود دارد، لذا نوشتار حاضر که بر اساس منابع معتبر و در دسترس تهیه و تدوین شده است، مخاطب را با ماهیت بیماری حساسیت و آلرژی به بادمجان و راه پیشگیری و کنترل عوارض ناشی از مصرف آن، آشنا می سازد.  

گیاه شناسی گیاه بادمجان و انواع آن

بادمجان یا بادمجان با نام علمی سولانوم ملونجینا (Solanum melongena) و نام رایج انگلیسی Eggplant یا Aubergine، میوه گیاهی خوراکی از خانواده سولاناسیه (Solanaceae) یا به فارسی بادمجانیان ( یا سیب زمینیان) می باشد. بادمجان هم خانواده سبزیجات دیگر مانند  گوجه فرنگی، سیب زمینی و فلفل دلمه ای است.

گیاه بادمجان به خوبی در مناطق نیمه گرمسیری و گرمسیری رشد می کند و ارتفاع آن در حدود 40 تا 150 سانتی متر می باشد. گل های این گیاه برنگ سفید تا بنفش است. بادمجان دارای ارقام مختلفی می باشد که می توان آنها را به رنگ های مختلف مانند سیاه، بنفش، سفید، زرد رنگ و یا سبز مشاهده نمود.

انواع بادمجان در ایران عبارتند از: بادمجان معمولی یا آمریکایی، بادمجان قلمی، بادمجان پاکوتاه؛ البته به طور رایج انواع بادمجان به نوع معمولی، قلمی و دلمه ای نیز تقسیم می گردند.

هر یک از این انواع بادمجان ها می توانند به رنگهای مختلفی که در بالا ذکر شدند، مشاهده شوند!

مواد حساسیت زای (آلرژن های) بادمجان

تاکنون موارد متعددی در مورد واکنش به مواد حساسیت زای (آلرژن های) موجود در میوه گیاه بادمجان، بخصوص در کشورهای آسیایی از جمله کشور ایران گزارش شده است! بعضی از آلرژن ها در مقابل حرارت حساس می باشند و در حین پختن بادمجان به نسبت زیادی از بین می روند. اما برخی دیگر از آلرژن های موجود در بادمجان به حرارت مقاوم بوده و پس از مصرف بادمجان پخته شده نیز می توانند در اشخاص حساس، باعث بروز واکنش های آلرژیک شوند.

شایان ذکر است بدلیل آنکه در بادمجان (و یا گوجه فرنگی و برخی دیگر از سبزیجات و یا میوه ها) مقادیر مختلفی از ماده هیستامین (عامل ایجاد عوارض آلرژیک) وجود دارد، لذا بخشی از گزارشات مبنی بر خارش، قرمزی و تورم ناحیه دهان و لب ها بعد از مصرف بادمجان ممکن است مربوط به اثر هیستامین بر روی بافت های دهان و گلو باشد! همچنین بادمجان، گوجه فرنگی و سیب زمینی دارای مواد سمی آلکالوئیدی مانند سولانین (Solanine) بوده که البته در اثر حرارت اغلب آنها از بین می روند!  

علائم حساسیت و آلرژی به بادمجان

به طور کلی علائم حساسیت و آلرژی به بادمجان شبیه دیگر آلرژی های غذایی می باشد. سندرم آلرژی دهانی (Oral Allergy Syndrome) یکی از شایع ترین عوارض ناشی از مصرف بادمجان می باشد. علائم در این سندرم عبارتند از: خارش لب ها، دهان و گلو و همچنین تورم در این نواحی می باشد. 

علاوه بر این در بعضی موارد فرد بعد از مصرف بادمجان ممکن است دچار کهیر، حال تهوع، استفراغ، اسهال، درد شکم و معده و یا سرفه گردد.

 در اغلب موارد فرد بلافاصله بعد از مصرف بادمجان دچار عوارض آلرژیک بخصوص در ناحیه دهان و گلو می شود! اما گاهی بعضی از عوارض، بویژه گوارشی، چند ساعت بعد از ورود بادمجان به دستگاه گوارش آغاز می گردند.

خوشبختانه در بسیاری از موارد عوارض آلرژیک ملایم بوده و مدتی بعد از قطع مصرف بادمجان بتدریج برطرف می شوند. 

با این حال فرد مبتلا به حساسیت به بادمجان باید مراقب بروز عوارض شدید مانند واکنش آنافیلاکسی باشد. این واکنش نوعی واکنش آلرژیک شدید و سیستمیک بوده که نیاز به مراقبت های پزشکی اورژانسی دارد!

تشخیص حساسیت و آلرژی  به بادمجان

برای تشخیص و اثبات آلرژی و حساسیت به بادمجان باید به متخصص آسم و آلرژی مراجعه شود.

در این مواقع پزشک متخصص متعاقب معاینه بالینی و گرفتن سابقه پزشکی از بیمار، برای تشخیص دقیق آلرژی، انجام آزمایش های پوستی و خونی را توصیه می نماید.

پیشگیری و درمان حساسیت و آلرژی به بادمجان

بعد از اثبات وجود حساسیت و آلرژی به بادمجان در فرد، با معاینات بالینی و انجام آزمایشات خونی و پوستی، قطعی ترین راه درمان، پرهیز و خودداری از مصرف بادمجان می باشد.

افراد حساس به بادمجان باید از مصرف و تماس با گوشت و پوست بادمجان (برای احتیاط و پیشگیری از عوارض پوستی) اجتناب کنند!

شایان ذکر است همانطور که پیش تر بیان شد بادمجان از خانواده سولاناسیه بوده که در این خانواده گوجه فرنگی، سیب زمینی و فلفل دلمه ای نیز می باشند. بنابراین بدلیل تشابه (واکنش متقاطع) بعضی از مواد بادمجان و سبزیجات مذکور باید فرد حساس به بادمجان در مصرف گوجه فرنگی، سیب زمینی و یا فلفل دلمه ای احتیاط نماید!

برای درمان علائم آلرژیک ناشی از مصرف بادمجان زمانی که عوارض آلرژیک مزبور ملایم و خفیف باشند، پزشک متخصص به طور معمول داروهای آنتی هیستامین  و یا پماد های موضعی استروئیدی را تجویز می نماید.

اما دربعضی موارد که عوارض آلرژیک شدید بوده و امکان بروز واکنش سیستمیک آنافیلاکسی وجود دارد، نیاز به مراقبت های پزشکی اورژانسی بوده که توضیحات آن در نوشتار داروهای اورژانسی برای واکنش های شدید آلرژیک بیان شده است.

توصیه های مهم در ارتباط با کنترل و پیشگیری از حساسیت و آلرژی به بادمجان

• در صورت اثبات حساسیت به بادمجان توسط پزشک متخصص آلرژی، توصیه بر محدود نمودن و یا قطع استفاده از بادمجان و یا خوراکی هایی است  که در آن بادمجان بکار رفته است! شایان ذکر است بادمجان خام ممکن است خاصیت آلرژی زایی بیشتری داشته باشد.
• به طور کلی بادمجان به صورت پخته و حرارت دیده شده دارای حساسیت کمتری نسبت به نوع خام دارد. همانطور که پیش تر بیان شد بعضی از مواد حساسیت زای (آلرژن های) بادمجان به حرارت حساس بوده و از بین می روند!
• افراد با حساسیت و آلرژی شدید به بادمجان باید حتما به مواد تشکیل دهنده مواد غذایی تجاری خریداری شده توجه داشته و بدقت برچسب آنها را مطالعهنمایند.
• افرادی که دارای آلرژی به بادمجان هستند در مواقعی که برای صرف غذا به رستوران ها می روند باید حتما از مواد تشکیل دهنده غذای سفارش داده شده مطلع شوند. در موارد حساسیت شدید به بادمجان، مقادیر اندک مواد حساسیت زای بادمجان می تواند در افراد آلرژیک  باعث بروز واکنش آنافیلاکسی شدید شود.
• بدلیل واکنش متقاطع مواد حساسیت زا درمیان بعضی از سبزیجات، فرد حساس به گوجه فرنگی، سیب زمینی و یا فلفل دلمه ای باید در مصرف بادمجان احتیاط نمایند.
• با توجه به آنکه رقم های مختلف بادمجان ممکن است از نظر حساسیت زایی باهم متفاوت باشند بنابراین برای پیشگیری از بروز واکنش های آلرژیک، باید در مصرف انواع مختلف بادمجان احتیاط لازم را در نظر داشت!
• بعضی از سبزیجات و میوه ها دارای ماده هیستامین (عامل ایجاد خارش، قرمزی و تورم پوست و بافت ها) می باشند. بادمجان (همانند گوجه فرنگی) حاوی هیستامین بوده لذا بهتر است بادمجان خام (گوشت و پوست آن) با پوست تماس نداشته باشد!